Gölet ve Baraj İnşaatları

 İnsanlık tarihi boyunca suya duyulan hayati ihtiyaç ve bunun yanı sıra suyun taşkın ve sellerle yarattığı felaketler insanoğlunun bir şekide suyu kontrol altında tutma zorunluluğu doğurmuştur. Suyu biriktirme ve kontrollü kullanma kavramından kaynaklı ‘’Baraj Mühendisliği ve Yapımı’’ M.Ö 4000 yıllarında başladığı kabul edilir. Barajlar eski zamanlardan beri sellerden korunmak, akarsuların yönünü değiştirmek, su depolamak ve araziyi sulamak gibi su denetleme yöntemlerine ilişkin süregelmiştir. Günümüzde ise barajlar yüzyıllardır yüklendikleri; insanlığın içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılamak, tarımsal alanların sulanması, elektrik üretme, sanayi su temini, su ürünlerinin üretimi, mesirelik kullanım ve taşkın koruma vs. gibi işlevleri yerine getirirler. Ayrıca barajlar; kıraç toprakların tarıma elverişli hale getirilmesi, sellerin yol açacağı erozyonu ve nehir ağızlarında kum ve kil birikintilerini önleme gibi daha karmaşık amaçlarla da kullanılmaktadır.

Uluslararası Büyük Barajlar Komisyonu’nun (ICOLD) tanımına göre; Suyu depolamak İçin vadilerin kapatılması suretiyle Yapılan ve akarsu seviyesinden yüksekliği 15 m üzerinde olan yapılar Baraj, 15 m altında olan yapılar Gölet (küçük baraj) olarak adlandırılır. Barajlar yığma ve betonarme olmak üzere iki gruba ayrılır. Yığma Barajlar; silt, kil, kum, çakıl, ve kaya gibi dolgu malzemeleri çoğunlukla kullanılır. Betonarme Barajlar; yer çekimi, payandalı, kemerli, çift eğimli kubbe ve silindirle sıkıştırılmış beton barajlar vb. gibi sınıflandırılabilirler. Baraj yapıları; su alma yapıları, derivasyon / dipsavak, batardo, gövde, dolusavak, enerji tünelleri ve santral binası vb. gibi tanımlanabilirler.

Göletler biriktirme gölü ya da rezervuar olarak da bilinir, çok miktarda suyun kullanılmak üzere toplanarak biriktirildiği yapay göl demektir. Gölet olarak adlandırılan yapılar baraj tanımının dışında kalan, projesi daha basit, maliyeti daha düşük, çabuk sonuç alınan ve barajlara göre kullanım alanları kısıtlı yapay göllerdir. Göletler genellikle tarımsal sulama, mesirelik kullanım, su ürünleri üretimi vs. gibi amaçlarla kullanılır. Göletler genellikle akarsu yataklarına çekilen bent ya da setlerde oluşturulur. Bazı göletler ise, akarsu sularının boru hatlarıyla ya da kanallarla doğal çukur bölgelere ya da yapay olarak hazırlanan çukurlara taşınmasıyla oluşturulur. Göletleri besleyen akarsuların hızı gölet bölgesinde yavaşlar ve tortul biriktirmeye başlar. Büyük göletlerde bile tortullaşma büyük ve ciddi bir sorundur. Tortullaşmadan dolayı çoğu göletin ömrü 100 yılı geçmez.

Göletler toprak dolgu, kaya dolgu ve betonarme göletler olarak üçe ayrılır. Toprak dolgu göletler; silt kum, kil, çakıl ve kaya parçaları kullanılarak inşa edilen göletlerdir, homojen ve zon dolgu olarak ikiye ayrılır. Göletler genellikle toprak ve kaya dolgu ağırlıklı olarak uygulanırken son dönemlerde ön yüzü beton ve rezervuarı membran kaplı olarakta uygulama yapılmaktadır. Beton daha çok barajlarda tercih edilir. Gölet yapıları; su alma yapıları, derivasyon / dipsavak, batardo, gövde, dolusavak, vana odası vb. gibi tanımlanabilirler.